با شدت گرفتن تورم اقتصادی کسب‌وکارهای صنعت گردشگری به تکاپو افتاده‌اند تا خدمات خود را برای گردشگران خارجی به دلار محاسبه کنند تا مرهمی به زحم‌های بی‌امان خود بزنند. با این استدلال که اگر درآمد طبقه متوسط – که هر زمان بیشتر آب می‌رود – نمی‌تواند کفاف هزینه‌های بالای اداره یک واحد گردشگری باشد، دستکم از رهگذر وجود دلار خارجی‌ها، خدمات براساس نرخ‌های جهانی محاسبه شود. هرچند اعلان دریافت این خدمت به دلار از سوی جامعه هتلداران ایران هنوز با واکنش مثبتی از سوی دولت روبرو نشده اما در همین حال انجمن شرکت‌های حمل و نقل هواپیمایی هیجان‌زده پیشقدم شد و به تمام خطوط هواپیمایی ابلاغ کرد که از این پس برای گردشگر خارجی در مسیرهای داخلی زیر ۱ ساعت پرواز مبلغ ۱۰۰ دلار و بالای ۱ ساعت مبلغ ۱۵۰ دلار دریافت می‌کند. این ابلاغیه حکایت از بخشی‌نگری‌هایی است که در ارکان زنجیره ارزش در صنعت گردشگری ایران ریشه دارد و منافع کل زنجیره دیده نمی‌شود. چنین رویکردهای جزیره‌ای البته همان چشم اسفندیار توسعه‌نایافتگی صنعت گردشگری ایران نیز هست.
تصمیمات این‌چنینی در شرایط کنونی اقتصاد ایران که تنها منافع یک بخش لحاظ می‌شود تبعات نامطلوبی دارد. ابتدا لازم است تاثیر دونرخی بودن خدمات را بر یک کسب‌وکار مطالعه کنیم.
قیمت گذاری دوگانه Dual Pricing عملی است برای تعیین قیمت‌های مختلف یک محصول یا خدمات در یک بازار. این تاکتیک ممکن است توسط یک تجارت به دلایل مختلفی به‌کار گرفته شود، اما اغلب اقتصاددانان معتقدند چنین رویکردی، روشی تهاجمی و خارج از اسلوب‌ها و سازوکارهای رقابتی است و در نهایت به فساد گسترده در آن کسب‌وکار می‌انجامد. کمااینکه دو نرخی بودن خدمات و کالاها بارها در اقتصاد ایران تجربه شده و جز نارضایتی و آشفته کردن و پمپاژ ناکارآمدی و ناامیدی در سطح جامعه تاثیر دیگری نداشته است. کسانی که مدافع چنین سیاستی هستند ابتدا گارد حمایت از مصرف‌کننده داخلی را می‌گیرند، خود را وفادار به حقوق مصرف‌کننده و قشر ضعیف معرفی می‌کنند و دونرخی بودن خدمات و محصولات را چتری برای حمایت نابرخوردارها می‌پندارند اما در نهایت تورم آن‌قدر بالا می‌گیرد و آش آن قدر شور می‌شود که همان شخص نابرخوردار هیچ حامی نمی‌بیند و مجبور می‌شود، هزینه‌هایش را به قیمت‌های جهانی بپردازد در حالی که درآمدش را براساس همان نرخ پایه دریافت کند.
تبعات نامطلوب خدمات دو نرخی را در مواردی بدین شرح خلاصه می‌کنم:
- تصمیم انجمن شرکت‌های حمل و نقل هوایی این انتظار را در سایر ذینفعان صنعت گردشگری و از جمله مراکز اقامتی ایجاد می‌کند که آنها نیز خدمات خود را به دلار دریافت کنند. چون این انتظار در نهایت عملیاتی نمی‌شود، نوعی تبعیض و سرخوردگی را دامن می‌زند و در نهایت خدمات نیم‌بند از سوی سایر ذینفعان ارایه می‌گردد که می تواند چهره برند ملی گردشگری کشورمان را مخدوش کند.
- مدل قیمت گذاری دوگانه نرخ بلیت شرکت‌های هواپیمایی هرچند با هدف کلی جبران بخشی از زیان درآمدی آنها اتخاذ شده اما چون رویکردی پایدار نیست، در نهایت به سودآوری کلی این بنگاه‌ها منجر نمی‌شود. زیرا دستمزدی که خطوط هواپیمایی به پرسنل خود می‌پردازند ریالی و عموما پایین‌تر از سطح جهانی است و در عین حال نمی‌توان از چنین پرسنلی انتظار داشت مطابق با دلاری که به جیب خطوط هواپیمایی می‌رود خدمات متناسب با سطح جهانی را – شما بخوانید متفاوت – به یک گردشگری خارجی ارایه دهند.
- مدل قیمت‌گذاری دوگانه سرانجام به رفتارها و رویکردهای مدیریتی تبعیض آمیز می‌انجامد. در کشوری مانند تایلند، این روش قیمت گذاری به طور گسترده در بازارها در سطح خرده‌فروشی تجربه شده است. گردشگران، مهاجران سابق و سایر خارجی‌ها اغلب برای همان محصولی که شخصی از تایلند می‌پردازد، ۳ برابر بیشتر هزینه دریافت می‌کنند. توجیه این عمل برای فعالان اخلاق‌مدار صنعت گردشگری همیشه با ابهام همراه بوده است.
بهتر است به جای اینکه هریک از کاسبان صنعت گردشگری در ایران بخواهند جنگ قیمت‌گذاری راه بیندازد و به سبب شندرغاز حاشیه درآمد بالاتر آن هم از گردشگری غیربومی که در آینده با اکراه به ایران سفر خواهند کرد، به طراحی یک صندوق مالی درست و پیمان بیاندیشند که عایدی آن به همه ذینفعان برسد. در گوشه ذهنمان به این هم بیاندیشیم که بیشتر توافق‌نامه‌های تجاری محدودیت‌ها یا مقرراتی دارند که عمل قیمت‌گذاری دوگانه را محدود یا ممنوع می‌کند.
امیرپویان رفیعی شاد، ریس انجمن دفاتر سفر هوایی،گردشگری، زیارتی و گردشگری الکترونیک استان تهران به خاطر یک مشت دلار
موضوع دو نرخی بودن خدمات گردشگری را با دو تن از مدیران صنعت گردشگری در میان گذاشتم. آقای امیرپویان رفیعی شاد، ریس انجمن دفاتر سفر هوایی،گردشگری، زیارتی و گردشگری الکترونیک استان تهران هم با چنبن رویکردی مخالفت خود را اعلام کرده و آن را شتاب‌زده توصیف می‌کند. به باور آقای رفیعی شاد، به واسطه مابه‌التفاوت نرخ ارز با ریال اندک جاذبه‌ای در پیش از کرونا برای سفر به ایران به وجود آمده بود تا گردشگران از این فرصت استفاده کنند. هم‌آکنون افزایش نرخ هتل‌ها و پروازها هیجانی است و در آن انتفاع جمعی در نظر گرفته نشده است و منافع آن به کلیه صنعت سفر نمی‌رسد. هرچه به جذب تعداد مسافران بیشتر و به صنعتی شدن و تولید انبوه سفر فکر کنیم ضریب تکاثری بازه کلیه ذینفعان را در بر خواهد گرفت و سود آن به جیب همه مشاغل خواهد رفت. اما اگر بخواهیم به فرصت اندک و ظرفیت محدود فکر کنیم تنها متافع شخصی را در نظر گرفته‌ایم. بنابراین هرچه هماهنگ‌تر عمل شود و در کمیسیون مشترکی همگی ذینفعان در این تصمیم‌ها دخالت داشته باشند، نتیجه بهتری خواهیم گرفت. در یک بند از ده فرمان سازمان جهانی گردشگری نیز اشاره شده که گردشگران خارجی باید از همان حقوق و مزایایی برخوردار باشند که جوامع میزبان برخوردار هستند. موضوع بعدی در گردشگری سلامت است که به نظرم دو نرخی بودن خدمات مشکلاتی را ایجاد کرده و فرآیند موفق نبوده و دریافت مابه‌التفاوت نرخ از اتباع غیرایرانی در بیمارستان‌ها تبعات نامطلوبی داشته است. اگر چنین رویه‌ای جا بیافتد از فردا همه کسب‌وکارها از جمله تاکسی‌سرویس‌ها و حمل و نقل شهری هم چنین ادعایی را مطرح می‌کنند.
سود دلار نصیب واسطه‌ها می‌شود، در یک جنگ نابرابر هستیم
صنعت هتلداری اما بیش از هر زمانی نیازمند دریافت ارزهای خارجی است. حامد عبدالعلی مدیر بازاریابی گروه هتل‌های پارسیان معتقد است برای خروج صنعت هتلداری به عنوان یک زیرساخت اساسی صنعت گردشگری از زیان‌دهی و زنده ماندن در این شرایط محیطی و بازار لازم است امکان بهره مندی هتل ها از قیمت های فروش ارزی برای مشتریان غیر ایرانی (هر فرد که با پاسپورت غیرایرانی اقدام به رزرو خدمات گردشگری ایران چه به صورت مستقیم از طریق ایمیل یا وبسایت رزرو آنلاین هتل از کشور خود می‌کند یا از طریق یک واسطه مثلا یک آژانس مسافرتی اقدام به خرید خدمات می کند) فراهم شود. در غیر این صورت ورشکستگی هتل‌ها، کاهش کیفیت خدمات، خدشه‌دار شدن شهرت ایران در بازار گردشگری و نتایج منفی بسیاری گریبان صنعت را خواهد گرفت.آقای عبدالعلی بر این باور است که در بازار داخلی هم که کاهش قدرت خرید در کشور باعث شده قیمت خدمات هتلی متناسب با گرانی سایر اقلام افزایش نیابد.
چشم امید هتلداران به ورود توریست به کشور و کسب درآمد از محل فروش های ارزی است، چیزی که به دلیل تفاوت قابل توجه ارزش ریال در برابر ارزهای خارجی اتفاقا یک مزیت رقابتی برای علاقمندان به سفر به ایران و کشورهای رقیب محسوب می شود، اما می تواند صنف هتلداران که در یک جنگ نابرابر با تورم افسارگسیخته دست به گریبان هستند نجات دهد.
ماهنامه سفر در شماره ویژه سفرهای تابستانی که در نیمه تیرماه منتشر می‌شود،موضوع دونرخی شدن خدمات گردشگری را مورد بررسی کارشناسان قرار خواهد داد.