به گفته مورخان شب یلدا پیشینه هفت هزار ساله دارد.
واژه «یلدا» ریشه سریانی دارد و به معنای ولادت و تولد است.
منظور از تولد، ولادت خورشید (مهر/میترا) است.
رومیان آن را ناتالیس آنایکتوس یعنی روز تولد مهر شکست ناپذیر می نامند.
ابوریحان بیرونی از این جشن با نام میلاد اکبر نام برده و منظور از آن را میلاد خورشید دانسته است.
یلدا،شب چله به همراه آیین هایی که در این شب برگزار می شود، یک سنت باستانی است.
خاستگاه آیین یلدا
مردم روزگاران دور، که کشاورزی، بنیان زندگی آنان را تشکیل می داد، در طول سال با سپری شدن فصل ها و تضادهای طبیعی خوی داشتند،
بر اثر تجربه و گذشت زمان توانستند کارها و فعالیت های خود را با گردش خورشید
و تغییر فصول همگام با بلندی و کوتاهی شب و روز، جهت،حرکت و قرار و مدار ستارگان تنظیم نمایند.
آنان متوجه شدند که در بعضی ایام و فصول روزها بسیار بلند می شود
و در نتیجه در آن روزها، از روشنی و نور خورشید بیشتر می توانستند استفاده کنند.
این اعتقاد پدید آمد که نور و روشنایی و تابش خورشید نماد نیک و موافق بوده و با تاریکی و ظلمت شب در نبرد و کشمکش اند.
مردم دوران باستان و از جمله اقوام آریایی، از هند و ایرانی – هند و اروپایی،
دریافتند که کوتاه ترین روزها، آخرین روز پاییز و شب اول زمستان است
و بلافاصله پس از آن روزها به تدریج بلندتر و شب ها کوتاهتر می شوند.
از همین رو آنرا شب زایش خورشید نامیده و آنرا آغاز سال قرار دادند.
جشن یلدا در ایران امروز نیز با گرد هم آمدن و شب نشینی
اعضای خانواده و اقوام در کنار یکدیگر برگزار می شود.
شعرخوانی و آوازه‌خوانی
متل گویی که نوعی شعرخوانی و داستان خوانی است در قدیم اجرا می شده است
به این صورت که خانواده ها در این شب گرد هم می آمدند
و بزرگترها برای خانواده وجمع صمیمی اقوام وخویشان شروع به شعرخوانی وافسانه، قصه وخاطرات تعریف می کردند.
آیین شب یلدا یا شب چله، خوردن آجیل مخصوص، هندوانه، انار و شیرینی و میوه های گوناگون است
که همه جنبه نمادی دارند و نشانه برکت، تندرستی، فراوانی و شادکامی هستند.
در این شب فال گرفتن از کتاب حافظ مرسوم است.
آیین و فرهنگ عامه هر منطقه ، امروز به عنوان جاذبه های گردشگری به شمار می روند.
گردشگران امروز مطابق با روحیات و انگیزه خویش در جستجوی تامین حس کنجکاوی برآمده
و از این رو با سفر به مناطق گوناگون علاقه بسیاری به آگاهی از فرهنگ مردمان سایر مناطق جهان پیدا کرده اند،
شب یلدا و توسعه گردشگری
به همین جهت گردشگری در سالهای اخیر با هدف آشنایی با فرهنگ
و ویژگی های فرهنگی واجتماعی مناطق و مسیرهای گردشگری از جمله مهترین سفرها در سطح جهان به شمار می رود.
شب یلدا به عنوان یکی از جاذبه ها و میراث فرهنگی ومعنوی ایرانی است،
فرهنگی که بی شک تاریخ و داستان های غنی از پیشینه و تاریخ و تمدن مردمانی کهن در خود نهفته دارد.
حس همدلی، دوستی وصمیمیت میان خانواده، محبت، شکرگذاری، فرح و نشاط روحی،
شادابی همگی در جشن شب یلدای ایرانیان نهفته است.که حکایت از فرهنگ و تاریخ وتمدن چند هزار ساله دارد.
برگزاری آیین شب یلدا در سالهای دور در میان خانواده ودر جمع صمیمی آنان برگزار می گردید،
اما در سالهای اخیر با توسعه امکانات و برگزاری مراسم ها و جشن ها در سطح ملی،
جشن شب یلدا در اماکن عمومی با حضور گسترده مردم قابل برگزاری است
و امکان حضور گردشگران و آشنا نمودن آنان با فرهنگ و آیین و سنت ها ورسوم کهن ایرانی را امکان پذیر می نماید.
مراسم آیین شب یلدا خود یکی از رویدادهای مهم گردشگری ایران به شمار می رود،
به ویژه در سالهای اخیر با گرایش گسترده ای که به جذب و توسعه گردشگری از طریق رویدادها صورت گرفته است،
شب یلدا به عنوان یکی از مهمترین جشن های ایرانی است که به تنهایی انگیزه بالایی برای حضور گردشگران در ایران و آشنایی با این فرهنگ تاریخی فراهم نماید.
خوش خوراکی در یلدا
انواع خوراکی ها، شب نشینی، حافظ خوانی، دورهمی خانواده ها و جمع صمیمی ودوستانه آنان
همانند قدیم ها گردآمدن دور کرسی و سایر آیین ها ورسوم مناطق مختلف هر کدام به تنهایی می تواند برای یک گردشگری خارجی به عنوان جاذبه تلقی گردد و هیجان انگیز باشد.
موسیقی های سنتی، لباس های سنتی ایرانیان در هر یک از مناطق ایران، انواع خوراکی و سوغات ،صنایع دستی و صفا و صمیمیت خانواده ایرانی در هر یک از مناطق، همگی جاذبه ای برای توسعه گردشگری به شمار می روند.
از این رو می توان گفت توسعه گردشگری در بسیاری ازمناطق ودر فصول مختلف سال و متناسب با فرهنگ واداب ورسم ومراسم های آیینی ها در این مناطق نیازمند تدابیر و برنامه ریزی است.
چرا که منابع غنی آن وجود داشته و از طریق سازماندهی و بهره برداری صحیح از یک آیین و فرهنگ خواهد توانست مسیر حرکت به سوی تعالی و توسعه گردشگری را فراهم نماید.
امروزه در کنار فن آوری های ارتباطی واطلاعاتی وحضور افراد در فضای مجازی ممکن است تاثیر منفی بر اینگونه مراسمات وآیین ها وپاس داشت انها داشته باشد.
لازم است خانواده ها ومتولیان حوزه میراث فرهنگی وگردشگری و سایر محموعه های مرتبط با این موضوع و میراث فرهنگی که ریشه در تاریخ وتمدن کهن این مرز و بوم دارد به گونه ای برنامه ریزی نمایند
تا ضمن معرفی فرهنگ عامه نواحی ومناطق مختلف کشور که مملو از زیبایی ها وجاذبه های متنوع وبی نظیر در حوزه گردشگری هستند از جمله:
برای ثبت جهانی مراسم شب یلدای ایرانی به عنوان یک میراث فرهنگی ارزشمند جهانی در عرصه بین المللی علاوه بر معرفی بیشتر فرهنگ غنی ایرانی ،می تواند نقش بسزایی در جذب گردشگران فرهنگی در این ایام به کشور را داشته باشد.