دریانوردی و ناوبری ایرانیان موضوع یادداشت آقای جعفر سپهری پژوهشگر و ایرانشناس است.
بسیاری از ابزارهای ناوبری و دریانوردی در دوران باستان توسط ایرانیان اختراع شده و یا تکامل پیدا کرده است.
کهن‌ترین سند دریانوردی ایرانیان، مُهری است که در چغا خوزستان به‌دست آمد.
تاریخ تمدن ناحیه چغامیش به شش هزارسال پیش از میلاد می‌رسد.
این مُهر گلین، یک کشتی را با سرنشینانش نشان می‌دهد.
در این کشتی یک سردار پیروز از جنگ، در حال نشسته، و اسیران زانوزده دیده می‌شوند.
در این مُهر یک گاو نر و یک پرچم هلالی شکل هم دیده می‌شوند.
هم‌چنین نقش‌های برجسته پاسارگاد نمایانگر توانمندی دریایی ایرانیان و فرمانروایی ایشان بر هفت دریاست.
گذرکرد زان پس به کشتی بر آب
ز کشور به کشور برآمد شتاب
دریانوردی و ناوبری ایرانیان از دیرباز انجام می‌شده و باتوجه به این سنت دریانوردی، نیاز به کشتی‌سازی و سودجستن از ابزارهای دریانوردی در ایران وجود داشته است.
نخستین کشتی‌هایی که در رودخانه‌های میان‌رودان آمدوشد می‌کردند، به شکل‌های گوناگون ساخته می‌شدند و ابزار حرکت دادن آنها پارو بوده است.
ناوهای ایرانی در زمان هخامنشیان، بزرگترین کشتی‌های جنگی زمان خود بودند که سه ردیف پارو زن و بادبان داشتند.
این ناوها، با سرعت ۸۰ میل دریایی در روز حرکت می‌کردند.
هر نبردناو ۲۰۰ جنگجو داشت که ۳۰ نفر از آنها سربازان زبده و تکاور بوده‌اند.
دریانوردی و ناوبری ایرانیان در زمان ساسانیان نیز، قدرت مطلق در دریای پارس و اقیانوس هند بوده که زیربنای فرهنگ دریانوردی و دریاپویی مسلمانان را تشکیل داد.
تاریخ آسیای جنوب‌شرقی و شرق افریقا و زبان مردم این نواحی بر این گواه است که اسلام توسط دریانوردان مسلمان ایرانی به آنها معرفی شده است. داستان شیرازی‌های افریقا (AfricoShrazi) گوشه‌ای از این تاریخ باشکوه است.….
به دربند آن ناحیت ره نیافت
به قرواط‌ها سوی دریا شتافت
نظامی گنجوی
سکان
اختراع فرمان کشتی بدون استثنا، به ایرانیان نسبت داده شده است. در روایت‌ها و داستان‌های ایرانی چنین آمده است که سندباد (واژه پهلوی به معنی نیروی اندیشه - ناخدا و دریانورد پرآوازه ایرانی اهل بندر سیراف، سکان را اختراع کرده است. …
قطب‌نما
در مورد اختراع قطب‌نما روایت‌های زیادی وجود دارد.
تنی چند از دانشمندان آن را به چینی‌ها و یا حتی ایتالیایی‌ها نسبت می‌دهند.
قطب‌نمای ایرانی برخلاف قطب‌نمای چینی که ۲۴ جهت داشت، دارای ۳۲ جهت بوده است.
عدد ۳۲ علاوه بر نشان‌دادن دقت بیشتر قطب‌نمای ایرانی، نمایانگر آشنایی ایرانیان با اعداد در مبنای ۲ و دانش ریاضی پیشرفته آنان است…
بادنما
بادنمای ایرانی هم دارای خانه بوده است.
هرخانه به نام برخاستن و فروشدن پانزده ستاره ثابت با افزودن شمال و جنوب بوده است..
لنگر، راهنامه‌ها (رهنامگ)، استرلاب (اسطرلاب)، دوربین، ژرفنایاب – عمقیاب (سوند)، ژرفاسنج، ارتفاع‌سنج
مسافت‌یاب، ابزارهای اندازه‌گیری، شاخص خورشیدی،
ابزار نمایش و پردازش حرکت سیارات و استفاده از آتش در صنایع نظامی از دیگر اکتشافاتی است که به ایرانیان باستان نسبت می‌دهند و در این مقاله پژوهشی به آن اشاره شده است.
متن کامل گزارش دریانوردی و ناوبری ایرانیان را در هفتاد و ششمین شماره از ماهنامه سفر بخوانید.