سفر آنلاین: در بیان تأثیر و نقش مطبوعات در هر جامعه ای صحبت ها و مطالب زیادی گفته و نوشته شده است. جدا از اینکه مطبوعات رکن چهارم دموکراسی تلقی می شود، نماینده افکار عمومی جامعه نیز به حساب می آید. شاهد هستیم همه جوامعی که به میزان تأثیرگذاری قلم و اندیشه پی برده اند بیش از سایر کشورها از رفاه، آزادی و اقتصاد بهتری برخوردار هستند.
موضوعی که قرار است در این مطلب به آن بپردازیم راجع به تاثیری گذاری و نقش مطبوعات در جامعه ایران و مقایسه آن با سایر کشورها است. دکتر سید محمد مهاجر مدیرمسئول و سردبیر ماهنامه تخصصی – مدیریتی برندآفرین قرار است در این خصوص توضیح دهد. با ما همراه باشید تا از نکته نظرات این کارشناس مدیریت بهره مند شویم.
چه تعریفی از اصحاب رسانه دارید؟
واژه رسانه یا به زبان انگلیسی ( (Mediaدر کاربرد مدرن خود در رابطه با کانالهای ارتباطی نخستین بار توسط یک نظریه پرداز کانادایی به اسم «مارشال مک لوهان» مورد استفاده قرار گرفت و به مرور زمان با ورود صنعت مطبوعات در ایران این واژه در زبان و ادبیات ما نیز شکل گرفت و به تبعه آن افرادی که مدیریت رسانه ای را به عهده می گیرند را اصحاب رسانه می نامند. جدا از این قضیه در فضای داخلی نشریات نیز مسئولیت هایی تقسیم شده است که هر یک به فراخور توانمندی که دارند رسانه ای را اداره و مدیریت می کنند.
نقش این افراد در یک رسانه براساس چه معیاری تقسیم می شود؟
نمی توان معیار خاصی برای این موضوع در نظر گرفت. چرا که صاحب امتیاز این اختیار را دارد که افراد متعددی از قبیل سردبیر، نویسنده، خبرنگار، ناشر، توزیع کننده و … را به طور مستقیم و یا غیر مستقیم در چاپ و نشر رسانه خود دخیل کند. ولی به طور معمول هر مدیری براساس توانمندی های افراد وظایف و اختیارات را تقسیم می کند.
به نظر شما اصحاب رسانه چه مسئولیتی در قبال جامعه دارند؟
در دنیای امروزی و به خصوص در چند دهه اخیر نشریات و رسانه ها، نقش عمده‌ای در سرشت و سرنوشت اجتماع داشته اند. البته با ورود شبکه های اجتماعی این نقش پر رنگ تر شد. چرا که خوراک اصلی شبکه های اجتماعی و پیام رسان هایی چون تلگرام و واتساپ از طریق اصحاب رسانه تامین می شود و این نقش هر روز موثرتر از قبل می شود. به طوری که رسانه ها می توانند اذهان عمومی را با تفکرات خود همراه سازند. با این وجود مسئولیت سنگینی متوجه مطبوعات و اصحاب رسانه است.
با چنین مسئولیت مهمی، چه قوانینی در نظر گرفته شده است؟
من در مصاحبه دیگری نسبت به قوانین مطبوعات یک نقد داشتم. عمده مشکلات ما کلی گویی قوانین جاری در رابطه با مطبوعات و اصحاب رسانه است. اما سه موضوع متوجه اصحاب رسانه ها است. مسئولیت مدنی، مسئولیت کیفری و مسئولیت اخلاقی مطبوعاتی که هر یک از این موضوعات تفسیرات مختلفی دارد که باید صاحبان رسانه به آن پایبند باشند.
برای مثال خبرنگار چه نقشی در چنین مسئولیت هایی از منظر قانون دارد؟
مطابق قانون مطبوعات، خبرنگار مکلف است اطلاعات صحیح به مؤسسه خود ارائه دهد و در مصاحبه‌هایی که به عمل می‌آورد یا در نقل قول‌های مقامات رسمی رعایت امانت کند و از تحریف مطالب پرهیز کند.
در صورت تخلف خبرنگار چه جرائمی متوجه او می شود؟
در صورت تهیه مطالب دروغ با علم به نادرستی، به موجب قانون مجازات اسلامی نشر اکاذیب تلقی شده و ممکن است به مجازات، لغو موقت یا دائم پروانه نویسندگی و خبرنگاری محکوم شود.
مهمترین مسئولیت اصحاب رسانه از نظر شما چیست؟
به دلیل ارتباط مطبوعات با حقوق عامه مردم، امکان ضرر ناشی از یک خبر غیر واقعی، خیلی زیاد است. اینجا در قانون به صراحت اعلام شده که هر گونه اطلاع رسانی غلط، خسارت جمعی مطرح می شود. به همین دلیل مسئولیت مدنی اشخاص حرفه‌ای در عرصه مطبوعات پررنگ است. زیان‌های معنوی مهمترین زیان مطبوعاتی است. در ایران این موضوع شرعی و غیرشرعی تلقی شده است.
چه تفاوتی بین قوانین مطبوعات ایران با سایر کشورها وجود دارد؟
در ایران مقصر اصلی مدیر مسئول، در انگلیس صاحب امتیاز و در فرانسه یک عامل مطبوعاتی یعنی کوتاهی او از انجام وظیفه، مراقبت نسبت به حقوق مخاطبین و جامعه شناخته شده است. جرائم مطبوعاتی ممکن است سرقت ادبی، نشر اکاذیب، افتراء و غیره باشد، که قانون می تواند برخورد جزایی و حقوقی کند. یعنی چندان تفاوتی در قوانین مطبوعات در ایران و سایر کشورها نیست. البته این موضوع در مبحث آزادی بیان و قلم بحث دیگری است.
مهمترین مسئولیت یک رسانه به عهده چه افرادی است؟
در قانون مطبوعات، دو شخصیت یعنی صاحب امتیاز و مدیر مسئول به رسمیت شناخته شده است. تبصره ۴ ماده ۹ قانون مطبوعات مدیرمسئول را مسئول تک تک مطالب چاپ شده میداند و صاحب امتیاز را مسئول خط مشی کلی نشریه معرفی کرده است.
مهمترین وظیفه رسانه ها در قبال جامعه چیست؟
رسانه و به خصوص رسانه‌های الکترونیک، با توجه به فعالیت هایی که در شبکه های اجتماعی دارند، می توانند در جهت حفظ سلامت روانی جامعه نقش موثری را ایفا کنند. به خصوص اینکه قشری عظیمی از مخاطبان آنها جوانان و نوجوانان هستند. رسانه ها وظیفه دارند در جهت تکمیل شخصیت و هویت آنها کاربرد داشته باشند. از جهتی رسانه ها می‌توانند زمینه ساز بحران هویت و بیگانگی افراد از فرهنگ، ارزش‌ها و باورهای اجتماعی خود باشند. در حال حاضر رسانه ها و شبکه های اجتماعی جهان را به مشابه یک دهکده تبدیل کرده اند. باید پذیرفت که جهانی شدن یک تحول اجتماعی است که در آن، مرزهای جغرافیایی از میان برداشته می شود و روابط انسانی، کیفیت بدون مرز و بدون زمان به خود می‌گیرد. در چنین شرایطی رسانه های هر کشوری موظف به حراست از فرهنگ و آداب و رسوم خود هستند.