صنایع و هنرهای دستی در بیم و امید، تولید انبوه یا اختصاصی؟ مساله این است

 

صنایع دستی ایرانصنایع‭ ‬و‭ ‬هنرهای‭ ‬دستی‭ ‬ایران‭ ‬بیش‭ ‬از‭ ‬هر‭ ‬بخش‭ ‬دیگری‭ ‬قابلیت‭ ‬درآمدزایی‭ ‬برای‭ ‬بخش‭ ‬دهک‌های‭ ‬پایین‭ ‬جامعه‭ ‬به‭ ‬ویژه‭ ‬اقشار‭ ‬روستایی‭ ‬دارد‭ . ‬

با‭ ‬این‭ ‬وجود‭ ‬بهره‌برداری‭ ‬از‭ ‬این‭ ‬فرصت‭ ‬اشتغال‌زایی‭ ‬به‭ ‬دلیل‭ ‬سیاست‌های‭ ‬نامناسب‭ ‬اقتصادی‭ ‬در‭ ‬کانون‭ ‬توجه‭ ‬قرار‭ ‬نداشته‭ ‬است‭. ‬

بنا‭ ‬به‭ ‬آخرین‭ ‬برآوردها‭ ‬در‭ ‬اقتصاد‭ ‬ملی‭ ‬ایران‭ ‬در‭ ‬چند‭ ‬سال‭ ‬اخیر‭ ‬سهم‭ ‬صنایع‭ ‬دستی‭ ‬در‭ ‬محصول‭ ‬ناخالص‭ ‬داخلی‭ ‬بین‭ ‬۲‭ ‬تا‭ ‬۵‭ ‬درصد‭ ‬و‭ ‬به‭ ‬طور‭ ‬متوسط‭ ‬۵/۳‭ ‬درصد‭ ‬بوده‭ ‬است‭.‬‭ *‬

البته‭ ‬این‭ ‬سهم‭ ‬در‭ ‬مقایسه‭ ‬با‭ ‬سهم‭ ‬صنایع‭ ‬خودروسازی‭ (‬۷/۲درصد‭) ‬و‭ ‬صنایع‭ ‬پتروشیمی‭ (‬۲درصد‭)‬،‭ ‬معدن‭ (‬۱درصد‭) ‬به‭ ‬نسبت‭ ‬بالا‭ ‬و‭ ‬از‭ ‬این‭ ‬حیث‭  ‬با‭ ‬اهمیت‭ ‬است‭. ‬

در‭ ‬کشورهای‭ ‬روبه‌رشد‭ ‬این‭ ‬سهم‭ ‬بین‭ ‬۸‭ ‬تا‭ ‬۱۶‭ ‬درصد‭ ‬است‭. ‬

رقابت فشرده در بازار صنایع دستی جهان

کشورهای‭ ‬رقیب‭ ‬ایران‭ ‬در‭ ‬بازار‭ ‬و‭ ‬تولید‭ ‬جهانی‭ ‬عبارت‭ ‬انداز‭ ‬از‭ ‬چین،‭ ‬هند‭ ‬و‭ ‬ترکیه‭. ‬

به‭ ‬گفته‭ ‬دکتر‭ ‬فریبرز‭ ‬رییس‌دانا‭ ‬اقتصاددان‭ ‬و‭ ‬پژوهشگر‭ ‬اجتماعی،‭ ‬در‭ ‬دوره‭ ‬۸‭ ‬ساله‭ ‬دولت‭ ‬احمدی‭ ‬نژاد‭ ‬محصولات‭ ‬ساخت‭ ‬چین‭ ‬‭ ‬در‭ ‬همه‌ی‭ ‬اقتصاد‭ ‬ایران‭ ‬رسوخ کردند.‭ ‬

محصولات‭ ‬صنایع‭ ‬دستی‭ ‬چینی‭ ‬نیز‭ ‬به‭ ‬اقتصاد‭ ‬ملی‭ ‬ایران‭ ‬هجوم‭ ‬آوردند. ‬

به‭ ‬نحوی‭ ‬که‭ ‬در‭ ‬فروشگاه‌های‭ ‬مخصوص‭ ‬این‭ ‬صنایع‭ ‬در‭ ‬همه‭ ‬نقاط‭ ‬ایران‭ ‬فراگیر شدند.‬

کسانی‭ ‬که‭ ‬در‭ ‬این‭ ‬سال‌ها‭ ‬از‭ ‬جاده‌ی‭ ‬کناره‌ی‭ ‬دریای‭ ‬خزر‭ ‬عبور‭ ‬کرده‌اند‭ ‬می‌توانند‭ ‬بر‭ ‬این‭ ‬تغییر‭ ‬و‭ ‬سقوط‭ ‬غم‌انگیز‭ ‬گواهی‭ ‬بدهند.

‬به‌هرحال‭ ‬به‭ ‬جز‭ ‬دوره‌ی‭ ‬پس‭ ‬از‭ ‬سقوط‭ ‬ناگهانی‭ ‬ارزش‭ ‬پول‭ ‬داخلی‭ ‬و‭ ‬بروز‭ ‬تورم‭ ‬شدید،‭ ‬نیمی‭ ‬از‭ ‬میانه‭ ‬سال‭ ‬۱۳۹۷‭(‬۲۰۱۸‭) ‬تاکنون،‭ ‬که‭ ‬سطح‭ ‬مصرف‭ ‬تقریبا‭ ‬در‭ ‬همه‌ی‭ ‬زمینه‌ها‭ ‬پایین‭ ‬آمد،‭ ‬

خرید‭ ‬این‭ ‬محصولات‭ ‬در‭ ‬اقتصاد‭ ‬ایران‭ ‬ادامه‭ ‬یافت‭ ‬و‭ ‬در‭ ‬مواردی‭ ‬حتی‭ ‬زیادتر‭ ‬هم‭ ‬شد‭.‬

با‭ ‬این‭ ‬مقدمه‭ ‬پرسش‭ ‬ما‭ ‬این‭ ‬است‭ ‬که‭ ‬آیا‭ ‬در‭ ‬سال‌های‭ ‬پایانی‭ ‬دهه‭ ‬دوم‭ ‬قرن‭ ‬بیست‭ ‬و‭ ‬یکم‭ ‬

باید‭ ‬بر‭ ‬افزایش‭ ‬تولید‭ ‬در‭ ‬سرمایه‌گذاری‭ ‬و‭ ‬تخصیص‭ ‬نیروی‭ ‬انسانی‭ ‬در‭ ‬این‭ ‬رشته‭ ‬پافشاری‭ ‬کرد

‭ ‬یا‭ ‬این‭ ‬که‭ ‬اجازه‭ ‬داد‭ ‬این‭ ‬صنایع‭ ‬به‭ ‬مرگ‭ ‬تدریجی‭ ‬خود‭ ‬ادامه‭ ‬دهند‭ ‬و‭ ‬در‭ ‬کنار‭ ‬آن‭ ‬فشار‭ ‬آورد‭ ‬تا‭  ‬اقتصاد‭ ‬به‭ ‬صنایع‭ ‬مدرن‭ ‬و‭ ‬خاص‭ ‬روی‭ ‬آورد‭ ‬و‭ ‬چرا؟

سهم صنایع دستی در توزیع ثروت

دکتر‭ ‬رییس‌دانا‭ ‬توضیح‭ ‬می‌دهد‭ ‬که‭ ‬سهم‭ ‬صنایع و هنرهای دستی ایران‭ ‬در‭ ‬کل‭ ‬محصول‭ ‬تولید‭ ‬ملی‭ ‬نمی‌تواند‭ ‬از‭ ‬حد‭ ‬معینی‭ ‬بالاتر‭ ‬برود‭ ‬

حتی‭ ‬اگر‭ ‬اقتصادی‭ ‬مانند‭ ‬ایران‭ ‬مستعد‭ ‬این‭ ‬فعالیت‭ ‬باشد‭ ‬و‭ ‬پیشاپیش‭ ‬این‭ ‬سهم‭ ‬در‭ ‬تولید‭ ‬ناخالص‭ ‬داخلی‭ ‬بالا‭ ‬باشد‭.‬

او‭ ‬معتقد‭ ‬است‭: ‬ توجه‭ ‬داشته‭ ‬باشیم‭ ‬که‭ ‬همه‌ی‭ ‬کشورها‭ ‬در‭ ‬صنایع‭ ‬دستی‭ ‬استعداد‭ ‬و‭ ‬پذیرندگی‭ ‬ندارند‭. ‬

گاه‭ ‬شماری‭ ‬از‭ ‬کشورهای‭ ‬همسایه‭ ‬یا‭ ‬کشورهای‭ ‬واقع‭ ‬در‭ ‬یک‭ ‬منطقه‭ ‬جغرافیایی‭ ‬در‭ ‬تولید‭ ‬

برخی‭ ‬از‭ ‬تولیدات‭ ‬صنایع‭ ‬دستی‭ ‬مشترکا‭ ‬استعداد‭ ‬دارند‭ ‬اما‭ ‬ایران‭ ‬به‭ ‬طور‭ ‬انفرادی‭ ‬در‭ ‬صنایع‭ ‬دستی‭ ‬دارای‭ ‬استعداد‭ ‬و‭ ‬آمادگی‭ ‬است‭.‬

همچنین‭ ‬با‭ ‬معیارهای‭ ‬اقتصادی‭ ‬کشور‭ ‬ما‭ ‬دارای‭ ‬برتری‭ ‬نسبی‭ ‬در‭ ‬این‭ ‬رشته‭ ‬است‭.

‬به‭ ‬دلیل‭ ‬تنوع‭ ‬فرهنگی‭ ‬و‭ ‬اقلیمی‭ ‬و‭ ‬پیشینه‭ ‬تاریخی‭ ‬تولید‭ ‬صنایع‭ ‬دستی‭ ‬در‭ ‬ایران‭

‬طیف‭ ‬گسترده‌ای‭ ‬از‭ ‬محصولات‭ ‬زیبا،‭ ‬ظریف‭ ‬و‭ ‬متنوع‭ ‬تولید‭ ‬می‌شود‭ ‬که‭ ‬متاسفانه‭ ‬در‭ ‬سال‌های‭ ‬اخیر‭ ‬این‭ ‬استعداد‭ ‬از‭ ‬حیث‭ ‬کمی‭ ‬و‭ ‬کیفی‭ ‬لطمه‭ ‬خورده‭ ‬است‭.‬

صنایع‭ ‬و هنرهای دستی‭ ‬ایران توانایی‭ ‬ایجاد‭ ‬اشتغال‭ ‬را،‭ ‬به‭ ‬ویژه‭ ‬در‭ ‬مناطق‭ ‬روستایی‭ ‬و‭ ‬محروم‭ ‬از‭ ‬رشد‭ ‬صنعتی‭ ‬پیشرفت‭ ‬فنی‌،‭ ‬دارا‭ ‬است‭. ‬

با‭ ‬این‭ ‬وصف‭ ‬توصیه‭ ‬نمی‌شود‭ ‬که‭ ‬برای‭ ‬جمعیت‭ ‬فزاینده‌ی‭ ‬یک‭ ‬کشور‭ ‬همیشه‭ ‬بر‭ ‬عامل‭ ‬اشتغالزایی‭ ‬این‭ ‬صنایع‭ ‬تکیه‭ ‬شود‭. ‬

حفظ‭ ‬صنایع‭ ‬دستی‭ ‬که‭ ‬برای‭ ‬دوره‭ ‬گذار‭ ‬در‭ ‬فرایند‭ ‬توسعه‭ ‬اهمیت‭ ‬می‌یابد،‭  

‬بیشتر‭ ‬به‌خاطر‭ ‬حمایت‭ ‬از‭ ‬هویت‭ ‬فرهنگی‭ ‬کشور‭ ‬به‌ویژه‭ ‬در‭ ‬جریان‭ ‬فعالیت‭ ‬گردشگری‭ ‬و‭ ‬تبلیغات‭ ‬ملی‭ ‬است‭ ‬

و‭ ‬نه‭ ‬به‭ ‬خاطر‭ ‬آن‌که‭ ‬این‭ ‬صنایع‭ ‬می‌توانند‭ ‬موتور‭ ‬بزرگ‭ ‬یا‭ ‬کوچک‭ ‬رشد‭ ‬اقتصادی‭ ‬باشند‭. ‬

با‭ ‬این‭ ‬وصف‭ ‬انکار‭ ‬نمی‌توان‭ ‬کرد‭ ‬که‭ ‬فعالیت‭ ‬گردشگری،‭ ‬که‭ ‬یک‭ ‬فعالیت‭ ‬اقتصادی‭ ‬درآمدزا‭ ‬و‭ ‬اشتغال‌زای‭ ‬مهم‭ ‬است‭ ‬

و‭ ‬در‭ ‬توزیع‭ ‬مجدد‭ ‬درآمد‭ ‬و‭ ‬ثروت‭ ‬نیز‭ ‬ایفای‭ ‬نقش‭ ‬می‌کند‭ ‬

و‭ ‬ارتباط‭ ‬مثبت‭ ‬تنگاتنگ‭ ‬با‭ ‬تولید‭ ‬و‭ ‬عرضه‌ی‭ ‬محصولات‭ ‬دستی،‭ ‬به‌ویژه‭ ‬از‭ ‬طریق‭ ‬خرید‭ ‬گردشگران،‭ ‬دارد‭.‬

۴۰۰ هزار فعال در حرفه صنایع دستی

دکتر‭ ‬پویا‭ ‬محمودیان‭ ‬معاون‭ ‬صنایع‭ ‬دستی‭ ‬آمار‭ ‬شاغلان‭ ‬را‭ ‬که‭ ‬در‭ ‬سامانه‭ ‬این‭ ‬معاونت‭ ‬ثبت‭ ‬شده‭  ‬حدود‭ ‬۴۰۰‭ ‬هزار‭ ‬هنرمند‭ ‬برشمرد

‭ ‬که‭ ‬با‭ ‬احتساب‭ ‬بستگان‭ ‬و‭ ‬خانواده‭ ‬آنها‭ ‬جمعیت‭ ‬گسترده‏‌ای‭ ‬را‭ ‬شامل‭ ‬می‌شود‭.‬

در‭ ‬بحث‭ ‬صادرات‭ ‬در‭ ‬سال‭ ‬۱۳۹۶‭  ‬بیش‭ ‬از‭ ‬۲۸۱‭ ‬میلیون‭ ‬دلار‭ ‬صادرات‭ ‬صنایع‭ ‬و هنرهای دستی‭ ‬ایران

بر‭ ‬اساس‭ ‬آمار‭ ‬رسمی‭ ‬گمرکات‭ ‬و‭ ‬آن‭ ‬چه‭ ‬از‭ ‬مبادی‭ ‬رسمی‭ ‬و‭ ‬گمرکات‭ ‬جمهوری‭ ‬اسلامی‭ ‬خارج‭ ‬شده‭ ‬

به‭ ‬غیر‭ ‬از‭ ‬صادرات‭ ‬چمدانی‭ ‬و‭ ‬به‭ ‬غیر‭ ‬از‭ ‬آمار‭ ‬زیورآلات‭ ‬سنتی‭ ‬به‭ ‬ثبت‭ ‬رسیده‭ ‬است‭.‬

محمودیان‭ ‬تاکید‭ ‬دارد‭ ‬که‭ ‬اگر‭ ‬هر‭ ‬توریستی‭ ‬که‭ ‬وارد‭ ‬ایران‭ ‬می‏‌شود‭ ‬

بر‭ ‬اساس‭ ‬ضریب‭ ‬اشغال‭ ‬تخت‭ ‬در‭ ‬حدود‭ ‬میانگین‭ ‬۵۰‭ ‬دلار‭ ‬صنایع‭ ‬دستی‭ ‬بخرد،‭  ‬رقم‭ ‬۲۵۰‭ ‬میلیون‭ ‬دلار‭ ‬حاصل‭ ‬می‏‌شود‭ .‬

گرچه‭ ‬نام‭ ‬ایران‭ ‬در‭ ‬بین‭ ‬کشور‭ ‬صادرکننده‭ ‬صنایع‭ ‬دستی‭ ‬در‭ ‬جهان‭ ‬مطرح‭ ‬است‭ ‬

اما‭ ‬باز‭ ‬نمی‌تواند‭ ‬از‭ ‬صنایع‭ ‬دستی‭ ‬و‭ ‬فرش‭ ‬به‭ ‬عنوان‭ ‬تکیه‌گاه‭ ‬رشد‭ ‬همگانی‭ ‬استفاده‭ ‬کند.

اشتغال‌زایی حرفه صنایع دستی

فریبرز‭ ‬رییس‌دانا‭ ‬در این باره ‬چنین‭ ‬توضیح‌‭ ‬می‌دهد‭: ‬برای‭ ‬ایجاد‭ ‬یک‭ ‬شغل‭ ‬به‌طور‭ ‬متوسط‭ ‬در‭ ‬سال‌های‭ ‬۱۳۹۴‭ ‬تا‭ ‬۱۳۹۷‭ (‬

بدون‭ ‬در‭ ‬نظر‭ ‬گرفتن‭ ‬تورم‭ ‬ناگهانی‭ ‬و‭ ‬شدید‭ ‬در‭ ‬نیمه‭ ‬دوم‭ ‬سال‭ ‬۱۳۹۷‭) ‬در‭ ‬صنایع‭ ‬پتروشیمی‭ ‬به‭ ‬چیزی‭ ‬در‭ ‬حدود‭ ‬۸۰۰‭ ‬میلیون‭ ‬تومان‭ ‬سرمایه‌گذاری‭ ‬نیاز‭ ‬است‭.

‬اما‭ ‬برای‭ ‬صنایع‭ ‬دستی‭ ‬این‭ ‬رقم‭ ‬به‭ ‬حدود‭ ‬۵‭/‬۱۷‭ ‬میلیون‭ ‬تومان‭  ‬بالغ‭ ‬می‌شود،

 ‬ولی‭ ‬این‭ ‬جذابیتی‭ ‬نیست‭ ‬که‭ ‬هدف‌یابی‭ ‬برنامه‌ریزی‭ ‬و‭ ‬سیاست‭ ‬گذاری‭ ‬را‭ ‬به‭ ‬سمت‭ ‬اولویت‭ ‬در‭ ‬صنایع‭ ‬دستی‭ ‬سوق‭ ‬دهد.

رقابت‭ ‬چین‭ ‬و‭ ‬رسوخ‭ ‬آن‭ ‬در‭ ‬بازارهای‭ ‬جهانی‭ ‬و‭ ‬داخلی‭ ‬نیز‭ ‬آینده‭ ‬ناروشنی‭ ‬را‭ ‬برای‭ ‬این‭ ‬رشته‭ ‬فعالیت‭ ‬رقم‭ ‬زده‭ ‬است‭. ‬

بنابراین‭ ‬پایین‭ ‬بودن‭ ‬سرمایه‭ ‬مورد‭ ‬نیاز‭ ‬برای‭ ‬اشتغال،‭ ‬وجود‭ ‬نسبتا‭ ‬بالای‭ ‬نیروی‭ ‬کار‭ -‬و‭ ‬البته‭ ‬بسیار‭ ‬پایین‌تر‭ ‬از‭ ‬کشور‭ ‬رقیب،‭ ‬

چین،‭ ‬نمی‌توانند‭ ‬عوامل‭ ‬برانگیزاننده‭ ‬و‭ ‬رشدزا‭ ‬در‭ ‬اقتصاد‭ ‬ملی‭ ‬به‭ ‬حساب‭ ‬آیند‭. ‬

با‭ ‬این‭ ‬وصف‭ ‬در‭ ‬چارچوب‌های‭ ‬معین‭ ‬و‭ ‬منطقی‭ ‬اقتصاد‭ ‬ملی‭ ‬می‌تواند‭ ‬و‭ ‬باید‭ ‬از‭ ‬تولید‭ ‬فرش،‭ ‬زیورآلات‭ ‬و‭ ‬صنایع‭ ‬دستی‭ ‬حمایت‭ ‬کند‭

‬زیرا‭ ‬حد‭ ‬معینی‭ ‬از‭ ‬اشتغال‭ ‬صنعت‭ ‬فرش‭ ‬ویژه‭ ‬و‭ ‬منحصر‭ ‬به‭ ‬فرد‭ ‬ایرانی‭  ‬به‭ ‬این‭ ‬حمایت‭ ‬نیاز‭ ‬دارد‭.‬

مروری‭ ‬بر‭ ‬به‭ ‬نقش‭ ‬صنایع‭ ‬دستی‭ ‬در‭ ‬اقتصاد‭ ‬کشور‭ ‬

در‭ ‬سال‭ ‬۱۳۹۴‭ ‬کل‭ ‬صادرات‭ ‬غیرنفتی‭ ‬کشور‭ ‬معادل‭ ‬۵۲‭/‬۳‭ ‬میلیون‭ ‬تن‭ ‬و‭ ‬به‭ ‬ارزش‭ ‬۲‭/‬۴۲‭ ‬میلیارد‭ ‬دلار‭ ‬بود‭.  ‬

بدین‭ ‬ترتیب‭ ‬ارزش‭ ‬هر‭ ‬کیلوگرم‭ ‬کالای‭ ‬صادراتی‭ ‬غیرنفتی‭ ‬کشور‭ ‬برابر‭ ‬با‭ ‬۱۲دلار‭ ‬بود‭.

‬این‭ ‬رقم‭ ‬معادل‭ ‬یک‭ ‬بیستم‭ ‬تا‭ ‬یک‭ ‬سی‌ام‭ ‬ارزش‭ ‬هر‭ ‬کیلوگرم‭ ‬کالای‭ ‬صادراتی‭ ‬در‭ ‬کشورهای‭ ‬پیشرفته‭ ‬است‭. ‬

در‭ ‬همین‭ ‬سال‭ ‬ارزش‭ ‬صادرات‭ ‬صنایع‭ ‬دستی‭- ‬

بی‌احتساب‭ ‬زیورآلات‭ ‬و‭  ‬بی‌احتساب‭ ‬صادرات‭ ‬چمدانی‭ ‬یا‭ ‬همراه‭ ‬مسافر معادل‭ ‬۱۷۴میلیون‭ ‬دلار‭ ‬بود‭. ‬

همچنین‭ ‬در‭ ‬این‭ ‬سال‭ ‬معادل‭ ‬۱۲۰۰۰‭ ‬تن‭ ‬فرش‭ ‬و‭ ‬صنایع‭ ‬دستی‭ ‬به‭ ‬ارزش‭ ‬۳۳۳میلیون‭ ‬دلار‭ ‬از‭ ‬کشور‭ ‬صادر‭ ‬شده‭ ‬است‭. ‬

این‭ ‬نشان‌دهنده‌ی‭ ‬ارزش‭ ‬صادراتی‭ ‬هر‭ ‬کیلوگرم‭ ‬معادل‭ ‬۷۵‭/‬۲۷‭ ‬دلار‭ ‬است‭

‬که‭ ‬در‭ ‬مقایسه‭ ‬با‭ ‬صادرات‭ ‬کالاهای‭ ‬صنعتی‭ ‬پیشرفته‭ ‬و‭ ‬دانش‭ ‬پایه‌ی‭ ‬کشورهای‭ ‬صنعتی‭ ‬پیشتاز،‭

‬مانند‭ ‬ابزارهای‭ ‬دقیق‭ ‬و‭ ‬دیجیتالی‭ ‬مربوط‭ ‬به‭ ‬امور‭ ‬پزشکی‭ ‬و‭ ‬مخابرات،‭

‬چیزی‭ ‬در‭ ‬حدود‭ ‬یک‭ ‬صدم‭ (‬‌و‭ ‬حتی‭ ‬کمتر‭) ‬در‭ ‬مقایسه‭ ‬با‭ ‬کل‭ ‬صادرات‭ ‬این‭ ‬کشورها‭ ‬چیزی‭ ‬در‭ ‬حدود‭ ‬یک‭ ‬سی‌ام‭ ‬تا‭ ‬یک‭ ‬چهلم‭ ‬است‭.

آمار فروش صنایع دستی

به‌طور‭ ‬متوسط‭ ‬برای‭ ‬سال‌های‭ ‬۱۳۹۴‭ ‬تا‭ ‬۱۳۹۶‭ ‬کل‭ ‬درآمدهای‭ ‬متوسط‭ ‬سالانه‭ ‬فروش‭ ‬صنایع‭ ‬دستی‭

(‬با‭ ‬احتساب‭ ‬هر‭ ‬دلار‭ ‬معادل‭ ‬۱۰۰۰۰‭ ‬تومان‭)  ‬عبارت‭ ‬بوده‭ ‬است‭ ‬از‭ (‬ارقام‭ ‬به‭ ‬میلیارد‭ ‬تومان‭):‬

درآمد‭ ‬از‭ ‬حاصل‭ ‬از‭ ‬صادرات‭ ‬فرش ۳۶۰۰
درآمد‭ ‬حاصل‭ ‬از‭ ‬صادرات‭ ‬صنایع‭ ‬دستی‭ ‬از‭ ‬مرزها ۲۴۰۰
درامد‭ ‬حاصل‭ ‬از‭ ‬صادرات‭ ‬چمدانی ۲۵۰۰
فروش‭ ‬داخلی‭ ‬صنایع‭ ‬دستی ۶۵۰
درآمد‭ ‬حاصل‭ ‬از‭ ‬صادرات‭ ‬زیورآلات ۷۰۰۰
درآمد‭ ‬حاصل‭ ‬از‭ ‬فروش‭ ‬داخلی‭ ‬زیورآلات ۴۵۰۰
درآمد‭ ‬حاصل‭ ‬از‭ ‬فروش‭ ‬داخلی‭ ‬فرش ۸۰۰۰
سایر‭ ‬درآمدهای‭ ‬صادراتی‭ ‬و‭ ‬داخلی‭ ‬ ۵۰۰
مجموع ۳۰۰۰۰‭ ‬یا‭ ‬۲۹۱۵۰‭ ‬میلیارد‭ ‬تومان‭  ‬

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *

سوال خود را بپرسید
ارسال از طریق واتساپ